Sir James Dyson ve “sahiplenilmiş başarısızlıkları” [Röportaj]

Kimilerine göre “kazara” mühendis*, kimilerine göre tasarımcı, kimilerine göre mucit, kimilerine göre ise bir çiftçi… Dünyanın en yaratıcı teknoloji şirketlerinden Dyson’ın kurucusu ve İngiltere’nin en zengin insanları arasında ismi ilk sıralarda yer alan Sir James Dyson ile Paris’te bir araya geldik.

70’li yılların sonu; tasarımcıların, mucitlerin, fütüristlerin –bugün de olduğu gibi– uçan otomobillerin ve uzayda yaşamın hayallerini kurduğu yıllar. Diğer bir tarafta ise elektrikli süpürgesinin tıkanan toz torbasından kurtulma hayali kuran James Dyson.

Bu öyle bir hayal ki; James Dyson, torbasız elektrikli süpürge hayalinin peşinde dört yıldan fazla bir süre koşuyor. Dört yılda “başarısız” 5126 el yapımı prototipin ardından 5127’nci prototipte “Eureka!” anı yaşanıyor. Ancak bu hayali nihai bir ürün haline getirmek hiç de kolay olmuyor.

James Dyson’ın anavatanında kabul görmeyen ilk torbasız elektrikli süpürgesi, Japonya’da G-force markasıyla satışa sunuluyor. Japonya’da bugünün değeriyle yaklaşık 2.000 sterlin fiyatla satışa sunulan ve kısa bir sürede statü sembolü haline gelen G-force, 1991 yılında Japonya Uluslararası Tasarım Ödülü‘nün de sahibi oluyor. Başarısızlıkların ardından büyük bir başarıya dönüşen hikayenin devamında James Dyson, G-Force’un telif haklarından elde ettiği gelirle anavatanına dönerek yaklaşık 10 yıl sonra İngiltere’de Dyson’ı kuruyor.

1993 yılında kurulan Ar-Ge merkezi ve fabrikada, çok küçük toz parçacıklarını dahi sabit %100 emiş gücüyle yakalayan ilk elektrikli süpürge Dyson DC 01 gün yüzüne çıkıyor

Paris Palais De Tokyo’da, Dyson’ın kuruluşunu ve dahasını Sir James Dyson’dan dinlediğimiz hikaye elbette burda bitmiyor. Sürdürülebilir gıda üretimi ve güvenliğinin, sağlık ve ekonomi açısından hayati önem taşıdığını, aynı zamanda tarım teknolojilerinde devrim için gerçek bir fırsat olduğunu düşünen James Dyson’ın neden bir çiftçi olarak da anıldığını daha iyi anlıyoruz. “Gelecek için yenilikçi tarım” mottosuyla faaliyet gösteren Dyson Farming’in çok büyük teknolojik yatırımlar yaptığını öğreniyoruz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR

Dyson Farming aktif olarak; buğday, arpa, patates, bezelye, mısır, çavdar, çilek üretimi yaparken büyük ve küçükbaş hayvan çiftliklerine de sahip. Sahnede “Invention: A Life of Learning Through Failure” kitabının adeta bir özetini yapan Sir James Dyson, başarıları ve “sahiplendiği” başarısızlıklarının ardından büyük bir alkışı hak ediyor.

SİR –Sör– denilince zihninizde nasıl bir profil beliriyor bilmiyoruz ancak oldukça keyifli sunumunu yaparken sergilediği mütevazi tavırları ve sunumunu elinde tuttuğu elektrikli süpürge borusuyla yapması, Sir James Dyson hakkında ufak da olsa bir fikir verecektir

Sahiplenilen başarısızlıklar

Elektrikli süpürgeler, saç bakım ürünleri, hava temizleyiciler ve el kurutma cihazları Dyson’ın bugüne kadar büyük başarı yakalamış ürünleri arasında yer alıyor. Ancak söz konusu başarısızlıklar olduğunda James Dyson’ın en az başarıları kadar sahiplendiği başarısız ürünler de var. Bunların başında adını belki de ilk kez duyacağınız veya varlığından dahi haberinizin olmadığı ContraRotator isimli çamaşır makinesi yer alıyor.

Torbasız elektrikli süpürgelerde olduğu gibi ContraRotator da sıra dışı bir çalışma mekanizmasına sahipti. Dyson mühendislerinin yaptığı kapsamlı araştırmalara göre elde yıkama, söz konusu temizlik olduğunda çamaşır makinelerine göre çok daha etkiliydi. Buradan yola çıkarak elde çamaşır yıkamayı taklit eden, zıt yönlerde dönen iki farklı tambura sahip olan çamaşır makinesi ContraRotor tasarlanarak satışa sunuldu. Ancak bu çamaşır makinesi bir mühendislik harikası olarak anılsa da 4 yıl gibi kısa bir sürede üretimden tamamen kaldırılarak Dyson’ın sahiplenilmiş başarısızlıkları arasında yer aldı.

Fişi Sir James Dyson çekti

Dyson tarihinin belki de en büyük başarısızlıkların biri 2019 yılında fişi tamamen çekilen elektrikli otomobil projesi. İlk kez Eylül 2017’de duyurulan elektrikli otomobil projesi, yüzlerce kişilik Dyson ekibinin çalıştığı 3 milyar dolarlık dev bir projeydi. Ancak yine bir mühendislik harikası olarak anılsa da ticari açıdan uygun bulunmadığı için 2019 yılında Dyson imzası taşıyan elektrikli otomobil tarih oldu.

500 milyon dolara mal olan ve çalışır halde prototipleri de bulunan elektrikli otomobil projesinin iptali James Dyson için belki de alınmış en zor kararlardan biriydi. Öyle ki kendisi; bunun bir ürün veya ekip başarısızlığı sebebiyle değil, proje için potansiyel alıcılar bulunmadığı için projenin daha ileri götürülmediğinin altını çiziyor. “Elektrikli otomobil projesinde geliştirdiğiniz teknoloji ve inovasyonları tamamen kendinize saklayarak rafa mı kaldırdınız yoksa elektrikli otomobiliniz için geliştirdiğiniz teknoloji ve inovasyonları paylaştığınız otomobil üreticileri var mı?” sorusunu sorduğumuzda ise James Dyson’dan elektrikli otomobil için geliştirilen teknoloji ve inovasyonların şu an diğer otomobil üreticileriyle paylaşılmadığını öğrendik.

Olası bir geri dönüş hikayesi olarak kapısı açık bırakılan ancak başarısı tartışmalı bir diğer ürün ise Dyson imzası taşıyan robot süpürgeler. İlk olarak 2001 yılında tasarlanan ancak o günün şartlarında hantal bulunduğu için James Dyson tarafından satışa sunulması iptal edilen yüksek üretim maliyetli DC06 isimli robot süpürge, gelişen teknolojilerle birlikte 2016 yılında 360 Eye isimli bir modelle geri döndü. Dyson 360 Eye modelinin yerini 2021 yılında satışa sunulan 360 Heurist modeli aldı.

Dyson şu an için robot süpürge konusunda sessizliğini koruyor. Ancak söylediğimiz gibi bir geri dönüş hikayesi de görebiliriz veya robot süpürgeler Dyson tarihinde başarısız olan ürünler olarak yer alabilir

James Dyson’ın oğlu Jake Dyson’ın imzasını taşıyan aydınlatma ürünü Dyson Solarcycle Morph ve Türkiye’de henüz satışı bulunmayan hava temizleme özellikli kulaklık Dyson Zone’un ise marka tarihinde kendilerine nasıl yer bulacağını birlikte göreceğiz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR

Genel olarak Dyson ürünleri arasında kadın erkek ayrımı yapma konusu tartışılabilir ancak Dyson’ın özellikle kadınlar için “lovemark” olduğu da bir gerçek. Hatırlayanlarınız olacaktır; bir döneme damgasını vuran Zetina dikiş makinelerinin reklamlarında çok meşhur bir söylemi vardı: “Her gelin kızın rüyası, Zetina dikiş makinası” Günümüzde de ister genç ister yaşlı, ister bekar ister evli olsun hemen hemen her kadının hayalini süsleyen bir Dyson ürünü var. Sir James Dyson’a “Dyson özelinde erkek tüketicilerin geri plana atıldığını düşünüyor musunuz?” sorusunu sorduğumuzda özellikle saç bakımı ürünleri konusunda kadın tüketicilerin ön planda yer aldığını kabul etse de diğer ürün gruplarında erkek tüketicilerin geri plana atıldığını düşünmediğini söylüyor.

Biz yine de Dyson’ın önümüzdeki günlerde erkek tüketicilerin –damat beylerin– de hayallerini süsleyecek yepyeni ürün kategorileriyle karşımızda olmasını dilediğimizi söylemek istiyoruz.

*Bir mühendislik diploması olmayan James Dyson eğitimini Royal College of Art’ta mobilya tasarımı okuyarak eğitimini tamamladı.